بازیابی کتاب زید بن وهب جهنی به عنوان یکی از مصادر کهن نهج البلاغه

ابو سلیمان، زید بن وهب جُهنی کوفی(84 هـ) یکی از اصحاب امام علی(علیه السلام) و از راویان معتمدی بود که در نبردهای جمل، صفین و نهروان حضور داشت و به گزارش اخبار آنها می پرداخت. او از نخستین نگارندگان سخنان امام علی(علیه السلام) بود که کتابی با نام «خُطب امیر المومنین علی المنابر فی الجُمَع و الأعیاد و غیرها» تألیف کرد. این کتاب که به جهت در برداشتن برخی از خطب نهج البلاغه، از کهن ترین مصادر نهج البلاغه محسوب می‏گردد، تا قرن پنجم هجری در اختیار دانشورانی چون شیخ طوسی(460 هـ) قرار داشت و او در فهرست خویش از آن یاد کرده و طریق به آن را آورده است. لکن پس از وی نشانی از آن باقی نماند و مفقود گردید. با این همه، بخش هایی از آن در لا به لای آثار موجود جای گرفته و باقی مانده است. از این رو، جستجوی در مصادر اسلامی و شناسایی متون بر جای مانده از این منبع مفقود ـ که از آن با عنوان «بازیابی» یاد می شود ـ موضوع اصلی این تحقیق قرار گرفت. بازیابی کتاب زید دارای مبانی و روش هایی است که بر اساس سه عنصر سند، متن و کتاب مورد بررسی قرار گرفته است. روش های بازیابی کتاب زید به سه قسم اِسنادی، محتوایی و کتابشناختی قابل تقسیم اند. در روش تحلیل اسنادی با بررسی اَسناد و طرق روایات، پیوند متون موجود با منبع مفقود کشف می گردد؛ در روش تحلیل محتوایی، با تحلیل نصوص روایات به پی جویی قطعات پراکنده منبع مفقود پرداخته می شود و در روش تحلیل کتابشناختی با بررسی منابع حدیثی موجود، ردّ پای اثر مفقود در میان آنها شناسایی می گردد. نتیجه ای که با تتبّع در بین بیش از 80 منبع روایی ـ تاریخی به دست آمد، بازیابی 39 قطعه از متون زید بن وهب است که از این میان 16 روایت، نسبت بیشتری با کتاب زید دارند و نُه روایت در نهج البلاغه نقل شده است.